Mało kto w Polsce wie co to jest „Gwiazda Życia”, jaką ma historię i jaką symbolikę. Trzeba to zmienić.

Aktualizacja 17.08.2018.

Temat stworzenia wpisu, który spróbowałby zbliżyć się choć trochę do opisania czym jest znak, który nosimy na naszych roboczych ubraniach przerósł mnie nieco. Za każdym razem jak trafiałem na jakieś ciekawe źródło miałem ochotę całkowicie zmienić ten wpis. Może za bardzo kombinuje i niepotrzebnie robię za dużą nadbudowę do tego tematu…? Być może sama historia „Gwiazdy Życia” z XX w. w zupełności by wystarczyła.

Postanowiłem opublikować wersję roboczą artykułu, który mam nadzieję będzie ewaluował/ zmieniał się wraz z kolejnymi moimi odkryciami, kolejną literaturą… Licze na Wasze sugestie i podpowiedzi w sprawie literatury, lub błędów w tym tekście.

Symbolika zawodu

Pielęgniarki mają swoje czepki i Florence Nightingale. Lekarze mają stetoskop i Hipokratesa. Strażacy mają toporki i św. Floriana. Ratownicy medyczni mają „Gwiazdę życia” i błogosławionego Gerarda Tonque.

Tłumaczenie własne wybranych fragmentów broszury „Star of Life” z 1997 r.

Przedmowa

Ta broszura została przygotowana do celów administracyjnych i publicznej informacji na temat niebieskiej „Gwiazdy życia” – symbolu Ratunkowej Opieki Medycznej. Od uchwały kongresu „Akt Bezpieczeństwa Drogowego” z 1966 i zatwierdzeniu Wytycznych Bezpieczeństwa Drogowego o Medycznych Służbach Ratunkowych (EMS),  Ministerstwo Transportu zaczęło energicznie dążyć do wszechstronnego wdrażania systemu ogólnokrajowego EMS. Celem tego programu było zredukowanie śmiertelności i chorobowości pośród pacjentów urazowych i chorych poprzez działania profilaktyczne, efektywne medyczne interwencje i opiekę na miejscu zdarzenia w przypadku wystąpienia stanów nagłych, podczas transportu do ośrodków docelowych w szpitalu lub oddziałów intensywnej terapii a kończąc na rehabilitacji. Stosowne jest aby EMS był wyraźnie identyfikowany nie tylko przez tych, którzy pracują w systemie ale także przez poszkodowanych oraz społeczeństwo.

Niebieska „Gwiazda Życia” została przyjęta i zarejestrowana jako certyfikowany znak zastosowany zgodnie z Memorandum z 26 września 1972 Biura i Sekretariatu Transportu jako znak usługowy i towarowy. Komisja Patentów i Znaków Towarowych zarejestrował symbol „Gwiazdę życia” w imieniu Agencji Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (NHTSA) 1 lutego 1977 r. na podstawie przepisów Aktu Znaku Towarowego z 1946 r.  Rejestracja ta pozostaje w mocy przez początkowy okres dwudziestu lat, chyba że wcześniej zostanie rozwiązana zgodnie z prawem.

Poprzez Memorandum z 18 listopada 1976 Sekretariat Transportu zatwierdził „Gwiazdę Życia” jako zastrzeżenie DOT Order 1000.3A.  Pieczęć Urzędową oraz Insygnia Ministerstwa Transportu „jako niebieska „Gwiazda Życia” do oznaczenia ministerialnego programu”.

14 września 1977 r. Administrator NHTSA opublikował Memorandum zawierające autoryzację i kryteria dotyczące wykorzystania symbolu i implementacji Standardu 11, rozwijanie i osiągnięcie uznanego na poziomie ogólnokrajowym ratownictwa przedszpitalnego. Personel Szpitalnych Oddziałów Ratunkowych jest także włączony do tej kategorii. Stanowe i Federalne Agencje z EMS zostały upoważnione  do działania w imieniu Administratora. Są one zawarte w niniejszym dokumencie pt.”Autoryzacja i Kryteria” i „Specyfikacji”. W majestacie prawa,  wszelkie naruszenia powinny być podane do wiadomości Federalnego Prokuratora Okręgowego.

3 września 1993 r. NHTSA opublikowało zawiadomienie w Rejestrze Federalnym (58 F.R. 41316) zapowiadając, że rozważa, czy należy rozszerzyć cele dla których niebieska „Gwiazda Życia” może zostać użyta i czy inne zmiany w wytycznych dotyczących dozwolonego użytku symbolu byłoby właściwe.

Zawiadomienie uwzględniało komentarze na temat tego, czy agencja powinna zezwolić na korzystanie z symbolu „Gwiazda Życia” w programach EMS, w tym jej stosowania na rzeczach osobistych, takich jak bransoletki i naszyjniki, do identyfikacji osób, które nie chcą być resuscytowane (DNR). Zawiadomienie zwracało również uwagę na temat tego, czy agencja powinna dokonać innych zmian w swoich wytycznych do autoryzowanego używania niebieskiego symbolu „Star of Life”. Ostateczne ustalenia zostały założone 11 sierpnia 1994 roku, zmieniające specyfikacje i kryteria przy użyciu „Gwiazdy Życia.” W Stanach Zjednoczonych Departament Transportu, NHTSA, jest twórcą i właścicielem tego symbolu i posiada prawo pierwszeństwa do jego stosowania.

Projekt, pochodzenie i znaczenie

Niebieski symbol „Star of Life” został zaprojektowany przez NHTSA w odpowiedzi na potrzeby jednolitego symbolu reprezentującego system EMS. Sześć ramienny krzyż został zaadaptowany z symbolu identyfikacyjnego American Medical Association. Dla EMS sześć ramion reprezentują sześć funkcji systemu, jak wskazano poniżej.

Laska Asklepiosa (Grecja)

Asklepiusza (Rzym)

 Asklepios był greckim bogiem medycyny. W mitologii greckiej był synem Apollina (boga światła, prawdy i proroctwa) i nimfy Coronis. Centaur Chiron nauczył go sztuki uzdrawiania, ale Zeus (król bogów), obawiając się, że może on uczynić wszystkich ludzi nieśmiertelnymi, zabił go piorunem. Homer w Iliadzie, wspomina go tylko jako specjalistę lub „niezrównanego” lekarza i dalej identyfikuje go jako ojca Podaleirus i Machaeona, lekarzy Greków w wojnie trojańskiej. W późniejszych czasach został on wyróżniony jako bohater i ostatecznie czczony jako bóg. Kult Asklepiosa rozpoczął się w Tesalii, ale rozprzestrzenił się w całej Grecji. W jego świątyniach stosowano leczenie lub przepisywano leki na choroby w snach. Spanie w jego świątyni było częstą praktyką.

Asklepios często był przedstawiany jako stojąca postać, ubrana w długi płaszcz, z gołą piersią; Zazwyczaj jego atrybutem była laska z wężem zawiniętym wokół niej. Laska jest jedynym prawdziwym symbolem medycyny. Kaduceusz z jego uskrzydlonom laską i ze splecionymi dwoma wężami, stosowany był jako symbol medyczny przez wojsko Korpusu Medycznego i niektórych lekarzy, jego pochodzenie jest bez znaczenia medycznego, ponieważ reprezentuje magiczną różdżkę Hermesa (w mitologii greckiej bóstwo; herold i posłaniec boży; bóg dróg, handlu, wynalazków, przebiegłych i złodziei; patron kupców i łotrów, przewodnik zmarłych do Hadesu) i Merkurego w mitologii rzymskiej, często utożsamiany z Hermesem, który służył również jako posłaniec boski i bóg handlu, podróży i złodziejstwa.

W 293 roku p.n.e. z powodu zarazy, Rzymianie przyjęli kult Aclepius, który stał się znany w mitologii rzymskiej Asklepiuszem.

Należy również zwrócić uwagę na inne znaczące odniesienie wijącego się wokół laski węża:

„Wtedy rzekł Pan do Mojżesza: „Sporządź węża i umieść go na wysokim palu; wtedy każdy ukąszony, jeśli tylko spojrzy na niego, zostanie przy życiu”. Sporządził więc Mojżesz węża miedzianego i umieścił go na wysokim palu. I rzeczywiście, jeśli kogo wąż ukąsił, a ukąszony spojrzał na węża miedzianego, zostawał przy życiu.” Księga Liczb, Rozdział 21:9 (…)

Kryteria i specyfikacja użycia symbolu „Gwiazdy Życia”

(…)

Certyfikowany znak ma być stosowany w pojazdach pogotowia ratunkowego, aby zaświadczyć, że spełniają one standardy federalne; przez personel opieki medycznej w celu poświadczenia szkoleń i przynależności do systemu kwalifikowanej opieki medycznej, która jest uprawniona do udzielania świadczeń opieki medycznej; oznaczenie na mapach drogowych lokalizacji lub dostępu do kwalifikowanego ratownictwa; na inne zastosowania symbolu związane z EMS, może zezwolić Administrator NHTSA. Każde inne użycie jest zabronione. Nieuprawnione wykorzystanie zgłasza się do Administratora NHTSA w celu dochodzenia i postępowania sądowego.

NHTSA upoważniła Stany (zgodnie z definicją w 23 U.S.C. Sekcja 401) i Federalnych agencji z udziałem EMS, aby umożliwić korzystanie z „Gwiazdy Życia” symbol do następujących zastosowań:

1. W celu identyfikacji pojazdów pogotowia ratunkowego, które spełniają Federalne Specyfikacje dla Ambulansów (KKK-C-1822 GSA-FSS) lub są upoważnione przez organ państwa lub agencję federalną zaangażowanych w świadczenie opieki medycznej w stanach nagłych.
2. Wskazanie lokalizacji i dostępu do wykwalifikowanych służb ratownictwa medycznego.
3. Na opatrunkach lub innych indywidualnych przedmiotach (takich jak bandaże, pinsy, klamry, identyfikatory, plakietki, etc.) noszonych lub wykorzystanych przez osoby:

1. które:

I. pomyślnie ukończyły jakikolwiek kurs, który spełnia wymagania  U.S. Department of Transportation National Standard Curricula albo został zatwierdzony przez stanową lub federalną agencję  zaangażowaną w świadczenie opieki medycznej w stanach nagłych; i

II. Jest upoważniony przez agencje federalną do świadczenia opieki medycznej w stanach nagłych poprzez uczestnictwo w kwalifikowanym systemie ratunkowym. Lub

2. poprzez tytuł i funkcje jest upoważniony prze stanową lub federalną agencję do pełnienia roli administratora, przełożonego lub innego uczestnika systemu zaangażowanego do świadczenia opieki medycznej w stanach nagłych.

4. Na bransoletkach lub innych elementach odzieży noszonej przez pacjenta informujących autoryzowanych przedstawicieli opieki medycznych o warunkach lub w celu zidentyfikowania odpowiedniego leczenia w odniesieniu do danego pacjenta, zgodnie z programami ustalonymi przez federalne agencję  zaangażowane w świadczenie pomocy medycznej.

5. Na materiałach szkoleniowych, które spełniają warunki U.S. Department of Transportation National Standard Curricula lub zostały zatwierdzone przez organy federalne lub stanu zaangażowane w świadczenie opieki medycznej w stanach nagłych.

6. Na materiałach takich jak książki, broszury, papier firmowy, plany, podręczniki, raporty i publikacje, które albo mają bezpośrednie zastosowanie EMS lub wygenerowanych przez organizację EMS. Organizacja EMS jest organizacją, która jest zaangażowana w świadczenie opieki medycznej w stanach nagłych lub reprezentuje osoby lub organizacje współpracujące.

7. Aby zidentyfikować sprzęt medyczny i materiały przeznaczone do użycia przez osoby upoważnione do opieki medycznej w zakresie świadczenia opieki medycznej w stanach nagłych.

8. Przez przedsiębiorców zajmujących się produkcją sprzętu medycznego i materiałów eksploatacyjnych lub publikacji materiałów opisanych powyżej.

(…)

 

Zanim powstała „Gwiazda Życia”

… powstał symbol „czerwonego krzyża” zwany również Krzyżem Genewskim, utworzony został podczas konferencji międzynarodowej w Genewie w 1863 r. jako znak rozpoznawczy ochotników niosących pomoc rannym żołnierzom. W rok później odwrócone barwy flagi szwajcarskiej stały się uznanym międzynarodowo znakiem wojskowych służb medycznych, a ochotnicy zrzeszający się w krajowych stowarzyszeniach niosących pomoc, dali początek Międzynarodowemu Ruchowi Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca.

Pierwszym pogotowiem ratunkowym powstałym w Europie było pogotowie w Wiedniu po wielkim pożarze Ringtheater w 1881 r. Zginęło wtedy około 400 osób po premierowym spektaklu Opowieści Hoffmanna.

10 lat po tym wydarzeniu powstało pierwsze pogotowie ratunkowe na obecnych ziemiach polskich, które również było związane z pożarami. Było to Krakowskie Pogotowie Ratunkowe (1891 r.). Polska nazwa „karetka” wywodzi się od pierwszych pojazdów, które wyruszały na pomoc rannym. Były to karety udostępnione krakowskiemu pogotowiu przez hrabiów Przeździeckich. [źródło: Niełatwe początki gdyńskiego ratownictwa medycznego. O książce dr. Andrzeja Kolejewskiego {i:} Lekarze w II Rzeczypospolitej (6) – Na ratunek!] Na pierwszych karetkach polskich i na strojach personelu widniał biały krzyż na niebieskim tle, który był herbem Krakowskiego Ochotniczego Towarzystwa Ratunkowego.

Krzyż w wielu różnych kolorach towarzyszył wielu organizacjom ratującym życie. W pewnym momencie Czerwony Krzyż zaczął zwalczać zbyt częste wykorzystywanie znaku równoramiennego krzyża. Do takiej sytuacji doszło kiedy w USA próbowano stworzyć logo pogotowia ratunkowego (EMS). Przez krótki czas (kilka miesięcy) na karetkach amerykańskich widniał pomarańczowy krzyż. Nie bardzo podobało się to organizacji Czerwonego Krzyża. Po interwencji Czerwonego Krzyża, NHTSA zleciła zaprojektowanie nowego loga. Twórcą „Gwiazdy Życia” został Leo R. Schwartz, który wykorzystał wtedy już istniejący symbol identyfikatora medycznego American Medical Association (AMA) z 1967 r. Schwartz nadał znaczenia poszczególnym promieniom gwiazdy. W wspomnieniu po Leo R. Schwartz czytamy m.i.:

(…) W latach 1968-1969 Leo był zatrudniony przez Centrum Medyczne Uniwersytetu George’a Washingtona jako koordynator badań. W 1969 roku został zatrudniony przez Wydział EMS w Biurze Bezpieczeństwa Drogowego (obecnie NHTSA) w Departamencie Transportu. Jest uznawany za inicjatora stworzenia podręcznika planowania programu NHTSA / EMS, który stał się podstawą rozwoju Biura Bezpieczeństwa Drogowego (DOT) wszystkich komponentów systemu: administracji, szkolenia, transportu i komunikacji. Opracował programy szkoleniowe dla EMT, a także specyfikacje dzisiejszych karetek pogotowia i sprzętu ratunkowego. Odkrył i zaprojektował symbol Gwiazdy Życia.

„W pewnym momencie Leo umieszczał w każdym z sześciu punktów Gwiazdy Życia etykietę oznaczającą elementy EMS, takie jak transport, edukacja, komunikacja itd.” – mówi stary przyjaciel i kolega Rocco Morando. „Trening był cechą charakterystyczną jego kariery… upewniał się, że pieniądze z DOT zostały wydane we właściwym kierunku i przyczyniły się do wielu inicjatyw szkoleniowych. (…)

Ciekawym elementem biografii Leo R. Schwartza jest przynależność do chrześcijańskiej organizacji Rycerze Kolumba, którego kluczowy symbol bardzo przypomina kształt Gwiazdy Życia.

Leo R. Schwartz był lokalnym liderem tej organizacji liczącej obecnie niespełna 2 mln członków na całym świecie.

Przypisywanie faszystowskich inspiracji w odniesieniu do Star of Life jest bardzo krzywdzące tym bardziej że autor loga walczył jako żołnierz w II wojnie światowej przeciwko hitlerowskim Niemcom.

Nie wiadomo czy i jaki wpływ na tworzenie Gwiazdy Życia miała tzw. „Macierz Haddona”. William Haddon Jr. z wykształcenia lekarz był pierwszym szefem NHTS i współtwórcą raportu Accidental Death and Disability: The Neglected Disease of Modern Society. Zredukowanie liczby ofiar śmiertelnych w wypadkach łączył z planowaniem w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego. Jego tabelka zwana „Macierzą Haddona” mniej lub bardziej modyfikowana jest używana do dnia dzisiejszego jako narzędzie do organizacji i planowania bezpieczeństwa w wielu krajach w tym także w Polsce (patrz.: wojewódzkie plany zarządzania kryzysowego).

Amerykanie są zafiksowani na punkcie gwiazdek. Gwiazdki są na fladze, dolarach, wojskowych zdobieniach i architekturze (pentagon). Odznaki policjantów (szeryfów), strażaków są także z obowiązkowymi gwiazdkami.

„Gwiazda Życia” zamiast strzelistych promieni ma pasy. Nic dziwnego skoro amerykańskie EMS nie podlega ministerstwu zdrowia tylko ichniejszemu ministerstwu transportu (NHTS). Pasy bardziej odpowiadają „drogom” niż „promieniom”.

Historia krzyży polskiego pogotowia

Państwowe Ratownictwo Medyczne od 2001 r. posługuje się symbolem „Gwiazdy Życia”. W Ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym w 2001 r. wokół „Gwiazdy Życia” pojawia się napis „Ratownictwo Medyczne” – dlatego do tej pory spotykamy to logo na różnych starszych karetkach, ubraniach… Dopiero w 2006  r. w znowelizowanej Ustawie o PRM spotykamy napis „Państwowe Ratownictwo Medyczne” i takie logo funkcjonuje do dnia dzisiejszego.

Do lat 90 ubiegłego wieku na karetkach pogotowia ratunkowego dominował niebieski krzyż równoramienny wpisany w okrąg. Niebieska Gwiazda Życia zaczęła pojawiać się na polskich karetkach w latach 80 i 90 ubiegłego wieku. Historię pojawienia się znaku Gwiazdy Życia można prześledzić obecnie oglądając eksponaty krakowskiego Muzeum Ratownictwa.

Na początku lat 90 władze USA  pogodziły się/ zdawały sobie sprawę z globalnego wykorzystania znaku Gwiazdy Życia. Rozszerzono wtedy także jej wykorzystanie jako dodatkowy symbol oznaczenia DNR (Do Not Resuscitate).  Na całym świecie znak ten był wykorzystywany zanim wygasły prawa patentowe. Z okruszków internetowych wynika że prawa patentowe były utrzymywane przez NHTS do 2008 r. Łącznie 30 lat. Obecnie nie udało mi się znaleźć w wyszukiwarkach patentów pod numerem 1058022 informacji na temat wydłużenia rejestracji (nie ma takiego numeru!). W Polsce jako oficjalny symbol PRM Gwiazda Życia pojawiła się w 2001 r jako oznaczenie systemu PRM z napisem w okręgu „Ratownictwo Medyczne”. Podejrzewam że zamysł wykorzystania tego znaku pojawił się już na Komisji ds. Ratownictwa Medycznego przy Ministrze Zdrowia i Opieki Społecznej podczas tworzenia projektu Ustawy o ratowaniu zdrowia i życia w stanach nagłego zagrożenia (o ratownictwie medycznym) w 1998 r. A być może nawet jeszcze wcześniej kiedy w Polsce w 1993 pojawił się pierwszy rocznik studium ratownik medyczny. Twórcy systemu PRM nie kryli się z fascynacjami amerykańskim systemem EMS. Na przykład definicja „stanu zagrożenia życia i zdrowia” w Ustawie o PRM została odgapiona od American College of Emergency Physicians.

Projektantem polskiej wersji Stars of Life jest Wiesław Grzegorczyk. W 1990 r. ukończył studia medyczne, ale nie został lekarzem. Zdał na ASP w Krakowie, obecnie projektuje plakaty, herby, znaki graficzne (np. logo obchodów 25-lecia „Solidarności”). Jest adiunktem w Instytucie Sztuk Pięknych Uniwersytetu Rzeszowskiego.

W 2007 r.  o. Dariusz W. Andrzejewski CSSp wysłał zapytanie dlaczego nastąpiła taka zamiana symboli? Ministerstwo Zdrowia odpowiedziało:

„Uprzejmie wyjaśniamy, iż oznaczenie systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w formie tzw. „star of life” jest oznaczeniem uniwersalnym, używanym (…) m.in. w Stanach Zjednoczonych i w krajach Unii Europejskiej. Symbol ten został wprowadzony w Polsce po raz pierwszy mocą ustawy z dnia 25 lipca 2001 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym (Dz. U. Nr 113, poz. 1207, z późn zm.). Obowiązek stosowania takiego oznaczenia zawarty jest także w nowej ustawie o Państwowym Ratownictwie Medycznym, która z dniem 1 stycznia 2007 r. zastąpiła ustawę z 2001 r. Biorąc pod uwagę powyższe, należy stwierdzić, iż oznaczenie systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne w formie „star of life” ma charakter powszechny, stosowane jest szeroko w krajach, gdzie funkcjonuje ratownictwo medyczne z prawdziwego zdarzenia i w opinii Ministerstwa Zdrowia nie ma uzasadnienia dla zmiany omawianej symboliki.
Należy zaznaczyć, iż Polski Czerwony Krzyż nie wchodzi w skład systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne, lecz może być tzw. jednostką współpracującą z systemem, o której mowa w art. 15 ust. 2 ustawy. Zgodnie z art. 38 ust. 2 ustawy jednostka ta, o ile została wpisana do rejestru prowadzonego przez właściwego wojewodę, może (lecz nie musi) używać oznaczenia systemu Państwowe Ratownictwo Medyczne” (znak: MZ-BM-S-269/07).

Środowiska katolickie w Polsce ciągle próbują przywrócić znak „niebieskiego krzyża” jako znak rozpoznawczy polskiego pogotowia ratunkowego. Ostatnio trafiłem na wpis o wiele znaczącym tytule: Czy PiS przywróci krzyże na karetkach pogotowia?

Do tej pory niebieski krzyż jest elementem loga jednych z najstarszych polskich organizacji ratujących życie TOPR, GOPR, czy WOPR.

Rozróżniając symbolikę krzyża i „Gwiazdy Życia” można dojść do wniosku że symbol krzyża oznacza „pierwszą pomoc” (np.: KPP/ BLS) natomiast symbol „Gwiazdy Życia” oznacza „zaawansowaną pierwszą pomoc” (np.: ALS). Widać to zresztą do tej pory. W Polsce organizacje, które posługują się standardami KPP (PCK, GOPR, WOPR, TOPR) mają w swoim znaku rozpoznawczym niebieski krzyż grecki – równoramienny.

Niebieski krzyż funkcjonował jako symbol od początku działalności  TOPR (1909), GOPR (lata 50 ubiegłego wieku), WOPR (lata 60 ubiegłego wieku) do dnia dzisiejszego.

Niebieski krzyż jest także godłem Stowarzyszenia Antyalkoholowego.

Rozważania na temat źródeł symboliki „Gwiazdy życia”

Symbol to znak umowny. Każda idea posiada swój charakterystyczny symbol. Najczęściej spotykanymi symbolami są symbole solarne. Do tej grupy symboli należy kształt „Gwiazdy Życia”.

Krzyż

Bez względu na to ile będzie miał ramion będzie zaliczany do grupy symboli solarnych nawiązujących do słońca, jasności, oświecenia, zbawienia, źródła energii, mocy życiowej, męskiego stwórcy…

Krzyż „Gwiazdy Życia” kształtem przypomina gwiazdę hekaspentalną – jeden z najstarszych symboli, które pojawiały się już w czasach prehistorycznych na różnych kontynentach. Tworzone do tej pory mandale tybetańskie, czy Indian Navaho wpisane są w krzyż wieloramienny. Są to jednocześnie motywy ornamentalne, ale także symboliczne.

Jeśli chodzi o naszą szerokość geograficzną do tej pory spotykamy gwiazdę heksapentalną m.i. w Karpatach na głównych elementach konstrukcyjnych domów. Pełni ona między innymi funkcje ochronne.

Jednym z częściej występujących form krzyża sześcioramiennego w kulturze Europejskiej był tzw. christogramy „Iota – Chi”. Greckie litery iota – Ι z imienia Ihsous (Jezus), oraz chi – Χ z imienia Cristos (Chrystus).

Samo wykorzystanie krzyża jako reprezentatywnego znaku dla chrześcijaństwa jest związane z bardzo ciekawą postacią cesarza Konstantyna Wielkiego I, który miał wizję w 310 r „świetlistego krzyża”. Istnieje szereg interpretacji odnośnie inspiracji związanych z tym widzeniem. Autor wszechstronnego artykułu „O wizji Konstantyna uwag kilka” obok interpretacji chrześcijańskich wymienia kult Sol Invictus, zjawisko optyczne „halo” oraz pozabiblijne źródła nawiązujące do paruzji Chrystusa.

Przy wielu pisemnych i plastycznych nawiązaniach do wizji Konstantyna Wielkiego pojawia się sentencja In hoc signo vinces – (łac.) Pod tym znakiem zwyciężysz.

Krzyż i medycyna

Istnieje długa tradycja wykorzystania krzyża jako symbolu nawiązującego do leczenia/ medycyny. Ukazuje to artykuł zbiorczy na stronie www.seiyaku.com pt. „Medyczne krzyże”. We wstępie czytamy:

Krzyż jest narzędziem tortur i śmierci. Jednak chrześcijanie wierzą, że krzyż jest symbolem duchowego życia, symbolem odkupienia i odmłodzenia.

To sprawia, że ​​krzyż jest idealnym symbolem zawodów medycznych (…)

Wiele współczesnych szpitali i usług medycznych rozpoczęły swoją działalność jako instytucje chrześcijańskie. Podczas krucjat rycerze nie tylko brali udział w walkach z muzułmanami o kontrole nad „ziemią świętą”, ale także pełnili funkcje militarnej eskorty w celu ochrony pielgrzymów przed bandytami. Jako jeden z elementów ochrony było oferowanie usług medycznych. Jako przykład można podać budowę szpitala w Jerozolimie zarządzoną przez Papierza Grzegorza w 600 r.

Po kilkuset latach dramatycznych zmian, w 1119 r., powstały zakony Szpitalników i Templariuszy. W 100 lat po tym uniformem tych rycerzy były czerwone tuniki z białym krzyżem.

Obecny patron ratowników medycznych błogosławiony Gerard Tonque jest uznawany za założyciela Zakonu Szpitalników (przełom XI i XII w.). Chociaż Krzyżacy niezbyt dobrze kojarzą się Polakom (nie tylko przez twórczość Henryka Sienkiewicza) to należy zaznaczyć że zarówno symbolika czerwonego krzyża jak i symbolika Zakonu Maltańskiego (organizacji) nawiązuje wprost do szpitalników, a ich działalność jest związana z udzielaniem pierwszej pomocy.

Zauważyłem w Polsce taką tendencję do określania „Gwiazdy Życia” jako krzyż Św Andrzeja. Jest to pewne nieporozumienie ponieważ krzyż Św Andrzeja składa się z dwóch belek i ma formę X. Wprawdzie jest wykorzystywany w Szkocji lub Australii jako symbol pierwszej pomocy to nie przyjął się on w innych częściach świata. W Polsce przyjął się jako oznaczenie przejazdu kolejowego.

Inną omyłką (ogólnoświatową) jest używanie zamiennie określenia Kadyceusza i Laski Asklepiosa. To dwa różne znaki nawiązujące do dwóch różnych symbolik.

Runy

To alfabet używany do zapisu przez ludy germańskie. Według wierzeń nordyckich runy podarował ludziom bóg Odyn.  Najstarszy znany zapis runiczny pochodzi z drugiej połowy II wieku n.e.. W Polsce najstarszym znaleziskiem zapisów runicznych jest odkryty w Rozwadowie nad Sanem grot włóczni z zadziorami datowany na schyłek III w. n.e.. Było kilka wersji alfabetu runicznego. Symbol Runy Hagal pojawia się tylko w jednej wersji tzw. Fuþarku młodszym w odmianie duńskiej:

Popkultura i New Age

Według zwolenników New Age runy są symbolami działającymi na zasadzie „promieniowania kształtów”. Każdy symbol przywołuje subtelne energie ze świata ducha i z kosmosu. Według innych runy wywierają wpływ na podświadomość, aktywując siły psychiczne, które są ukryte pod progiem świadomości. Ponadto współcześnie runy są używane przez niektóre osoby m.in. do kształtowania osobowości (tzn. wzmacniania pewnych cech adepta i eliminowania innych, jak lęk, strach itp.).

W sadze Tolkiena „Władca Pierścieni” wykorzystywane jest pismo runiczne, ale autor tworzy swoją wersję alfabetu.

Symbolika Runy Hagal w III Rzeszy Niemieckiej

Głównym propagatorem symboliki runicznej był Guido von List, jeden z głównych okultystów i astrologów austriackich działających na przełomie XIX i XX wieku. Himmler (naczelny ezoteryk III Rzeszy Niemieckiej) w swoim opisie pierścienia napisał: „Swastyka i Runa Hagal reprezentują naszą niewzruszoną wiarę w ostateczne zwycięstwo naszej filozofii”. Runa Hagal była również używana podczas ceremonii zaślubin SS.  W hitlerowskich Niemczech w korespondencjach krążyła widokówka z taką infografiką:

Co w tłumaczeniu na nasz język znaczy:

Hagall to życie i śmierć. Mężczyzna i kobieta, Drzewo życia, Prawo życia.

Podczas II wojny światowej, runa ᛉ symbolizowała „życie” a runa ᛦ symbolizowała „śmierć” były używane na nagrobkach dla oznaczania daty narodzin i śmierci, zastępując odpowiednio symbole gwiazdki i krzyża (* dla „narodzin”, † dla „śmierci”, tak jak na nagrobkach chrześcijańskich). Podobne symbole używano w księgach metrykalnych. W połączeniu obie te runy stanowiły Runę Hagal.

Runa Hagal była znakiem rozpoznawczym 6 Dywizji Górskiej SS „Nord” powstałej pod nazwą SS-Kampfgruppe „Nord” w marcu 1941 roku z 6 i 7 pułku SS-Totenkopf.

Robocze zakończenie

Zamiana błękitnego krzyża greckiego na „gwiazdę życia” to nie tylko efekt zmiany estetycznej znaku rozpoznawczego polskiego pogotowia. To symboliczne wprowadzenie polskiego pogotowia w XXI wiek. Kto jeździł w pogotowiu w wieku XX i w XXI doskonale zauważył tą zmianę. I bardziej przychylałbym się do określenia rewolucja niż ewolucja przy określaniu tej „zmiany”.

Doskonale zdajemy sobie sprawę z tego że nasze PRM jest systemem eklektycznym. PRM trochę wywodzi się z grupy systemów anglo – amerykańskich, a trochę z systemów franko – germańskich.

Jedyną, słuszną nadbudową ideologiczną do znaku Star of Life jest ta zaproponowana przez twórcę znaku Leo R. Schwartza. Wszystkie pozostałe mają charakter historyczny.

Tak naprawdę od osób, które tworzą system ratowniczy pod egidą tego znaku będzie zależało czy ten znak będzie kojarzył się dobrze czy też źle.

Literatura:

„Star of Life”. Emergency Medical Care Symbol. U.S. Department of Transportation, National Highway Traffic Safety Administration Office of Traffic Injury Control, Washington. 1995

Ustawa z dnia 25 lipca 2001 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym.

Historia Pogotowia Ratunkowego w Lublinie

Historia Odznaki GOPR

Znaczenie symboliki WOPR oraz obrzędy

Znak Czerwonego Krzyża

Models of International Emergency Medical Service (EMS) Systems. Sultan Al-Shaqsi

Accidental Death and Disability: The Neglected Disease of Modern Society

Medical Crosses

O wizji Konstantyna uwag kilka

Accidents. Highway Safety and William Haddon, Jr

Asclepius, Caduceus, and Simurgh as Medical Symbols

Notatka: Kryteria użycia niebieskiego „Star of Life” dla usług  ratownictwa medycznego. 1994

Leo R. Schwartz – pamiątkowa notatka

LEO R. SCHWARTZ: Esencja EMS